İnsan yaşamında doğumundan başlayarak ölümüne kadar geçecek sürede varolan en önemli şeylerden biri risktir. İnsanoğlunun hayata yön verme çabaları hayatın her aşamasında karşılaşılan belirsizlikleri ortadan kaldırma veya olası zararlı sonuçları azaltma adına kararlar vermesine neden olmaktadır. Belirsizliklerin olumlu sonuçları olacağı gibi olumsuz veya zarar yaratan sonuçları da olmaktadır.
Gelecekte gerçekleşecek bir olayın sonucu bilinmiyorsa veya gerçekleşmesi muhtemel bir sonuç varsa riskin varlığından söz edilebilir. Riziko kişiden kişiye çeşitlilik göstermektedir. Aynı şekilde farklı kişiler aynı riskler karşısında farklı davranışlar sergileyebilirler. Bu da risklerin kişiler açısından farklı değerlendirilmesini anlamına gelmektedir. Riskin açıklanması anlamında da bugüne kadar birçok farklı tanımlama yapılmıştır. Bu bölümde öncelikle risk kavramı üzerinde durularak risk tanımları gösterilecektir. Daha sonra riskin unsurları hakkında bilgiler verilecek ve son olarak risk çeşitleri açıklanacaktır.
Riskin Tanımı
Birçok tanımlaması yapılmıştır. Daha öncede belirttiğimiz gibi risk kişiden kişiye farklılık gösterdiği için tanımlamalarda da farklı yorumlamalar yapılmıştır. Kaskoda risk, ani ve beklenmedik şekilde ortaya çıkan tehlike olarak ifade edilir. Bir sigortacı için risk, kaskonun teminat altına alınmasını arzu ettiği olayın kasko yaptıran tarafa zarar verme olasılığıdır. Finans literatüründe risk, varlıkların değerlerinde meydana gelebilecek kayıp tehlikesidir. Risk, belli bir durumda ve belli bir zaman diliminde ortaya çıkabilecek sonuçların çeşitliliği veya beklenen sonucun değişim göstermesidir. Kısacası risk, gelecekte gerçekleşmesi olası, gerçekleşip gerçekleşmeyeceği önceden bilinmeyen, şüpheli olan olaylardır.
Riziko, bir açıdan olası kayıplarla ilgili belirsizlik olarak tanımlanabildiği gibi, bir açıdan sonuçlardaki potansiyel belirsizlik ya da potansiyel kayba karşı korunamama olarak başka bir açıdan da elverişsiz veya başarısız olaylar, topluluklar, sistemler ya da dış kaynaklı olaylardan kaynaklanan dolaylı veya dolaysız kayıplar olarak tanımlanabilmektedir.
Çeşitli tanımlarını yaptığımız rizikoların çeşitli kaynakları da bulunmaktadır. Örneğin sosyal riziko kaynakları olarak bilinen bireylerin davranışlarından kaynaklanan hırsızlık, kundaklama, çarpışma vs. gibi örnekler verilebilir. Fiziksel kaynakları olarak yangın, deprem, sel, fırtına gibi olaylar örnek gösterilebilir. Ayrıca enflasyon, rekabet, kurlardaki dalgalanmalar, arz talep koşullarının değişmesi gibi durumlar da ekonomik belirsizlik kaynaklarına örnek olarak gösterilebilirler.
Unsurları
Reel olarak varlığından söz edebilmemiz için belli koşulların mevcut bulunması gerekmektedir. Aşağıda belirsizliğin varlığından söz edebilmemiz için gerekli olan belli şartlar maddeler halinde sıralanacak ve açıklanacaktır.
Belirsizlik
Belirsizlik; bir rizikonun varlığının bilincinde olunmasına karşın etkisinin boyutları üzerinde kuşku taşıma halidir. Belirsizlik, rizikoyu inceleyen kişinin olaya bakış açısıyla yakından ilgilidir. Bazı kişiler kendin tahminlerine ve öngörülerine güvenmektedir ve bu nedenle belirsizlik kişilere hatta aynı kişinin yaşadığı anlara göre farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar aynı durumda bulunan kişilerin ve işletmelerin belirsizlikleri tespit etme konusunda farklı davranmalarına ve değişik sonuçlar elde etmelerine sebep olmaktadır. İşletmeler de aynı kişilerde olduğu gibi gelecekte varolan belirsizliklerden etkilenmektedir.
Belirsizlik yapılan planlar ile bunların gerçekleşen kısımları arasında varolan başarısızlık rizikolarını gündeme getirir. Belirsizliğin ortadan kalktığı bir durumda rizikodan ya da etkilerinden söz edilemez. Bu nedenle, gerek kişiler gerekse işletmeler karşılaştıkları belirsizliklerden kurtularak geleceklerini belirli bir hale getirmek ve kendilerini güvence altına almak isterler. Bu amaca ulaşmak için sırasıyla rizikoların saptanması, değerlendirilmesi ve bu rizikolardan ya da olumsuz etkilerinden kurtulmaya yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir.
Maddi Olma
Rizikonun gerçekleşmesi sonucu uğranılacak zararın finansal (parayla ölçülebilir) bir değeri olmalıdır. Sigortanın amacı, rizikonun gerçekleşmesinin önüne geçmekten çok, bu durumun yarattığı maddi zararın karşılanması olduğu için kasko açısından rizikonun maddi bir boyut kazanması gerekmektedir. Ayrıca gerçekleştiği taktirde maddi zarar yaratması imkansız durumlar veya yaratsa bile sadece manevi zararlara yol açacak durumlar sigortacılık açısından riziko teşkil etmemektedir.
Olasılık
Olasılık bir olayın gerçekleşme şansının ölçüsüdür. Eğer bir olayın ortaya çıkma şansı hiç yoksa olasılığı 0 (sıfır), ortaya çıkması kesinse olasılığı 1 (bir) dir. Bu iki durumda da sonuç kesin olduğu için söz edilemez. Sigortacılık açısından bakılacak olursa belirsizliğin gerçekleşmesi rastlantıya bağlı olmalıdır. Bir başka deyişle, gerçekleşmesi kesin olan olayın sigorta edilmesi mümkün değildir. Örneğin, bir mobilya, yanma veya çalınma endişesine karşı sigorta yapılabilirken, zaman içerisinde yıpranmasına karşı sigorta yapılamaz. Yanma veya çalınma olayı kesin olmadığı için riziko sayılabilirken, aşınma ve yıpranma olayı kesin bir olgu olduğu için kapsamına sokulamaz.
Meşru Olma
Riziko sayılabilecek olgu meşru bir nitelik taşımalı ve kamu düzenine aykırı olmamalıdır. Sigortacılık açısından meşru bir nitelik taşımayan belirsiklikler taminat altına alınamazlar. Örneğin, kaçak mallara devlet güçleri tarafından el konulması veya sigortalı bir araca kamu yetkilileri tarafından ceza kesilmesi sigortalanabilir olarak değerlendirilemezler.
Frekans ( Sıklık Derecesi )
Belirsilik frekansı onun gerçekleşme sıklığı ya da olasılığı olarak tanımlanmaktadır. Rişk frekansı, ancak kaybın her yıl içinde veya önceki yıllarda ortaya çıkma sıklığı üzerindeki istatistiksel verilerden yararlanarak tahmin edilmektedir. Belirsizliğin sıklık derecesi ne çok düşük ne de çok yüksek olmalıdır. Sigortacılık açısından eğer rizikonun frekansı çok düşükse sigorta teminatına gerek duyulmayacaktır. Buna karşılık, frekans çok yüksek ise ya sigortacı teminat vermeyecektir ya da karşılık isteyeceği prim sigortalının sigorta yaptırmasına değmeyecek veya imkan vermeyecektir.
